Szum Bałtyku-to najpiękniejszy hymn naszej
państwowości. Na tym pomorskim skrawku
ziemi (…) stoi przyszłość nasza”
Marszałek II Rzeczypospolitej
Wojciech Trąmpczyski
Definicja
W Polsce przyjęto określać terminem „marynistyka” wszystko co jest związane z morzem: obrazy, modelarstwo okrętów, książki, naukowe i fachowe podręczniki, jachting, wyroby pamiątkarskie itp.
„Marynista” to twórca dzieł o treści morskiej – tak określają encyklopedie. „Dzieła marynistyczne” w malarstwie i fotografii przedstawiają głównie temat morza np. portret statku, bitwy morskiej, ludzi morza przy pracy lub samego morza, a jeśli morze stanowi tylko tło dla pierwszoplanowej sceny – mamy do czynienia z tematem morskim.
Malarstwo marynistyczne w Polsce
Początki malarstwa marynistycznego Polsce są skromne.
Znana jest bitwa morska stoczona pomiędzy okrętami polskimi i szwedzkimi 27 listopada 1627 r. na redzie Gdańska, którą znamy jako bitwę pod Oliwą. O wzrastającym zainteresowaniu tematyką morską w Polsce można mówić dopiero od XIX wieku. Malarze nasi nie traktują morza w sposób naturalny lecz widzą w nim groźny żywioł , dziki, tajemniczy, nawet fantastyczny. Pełne grozy pożary statków, sztormy, burze, rozbitkowie walczący o życie, tajemnicze wschody i zachody słońca nad morzem stanowiły główny temat prekursorów polskiej marynistyki np. Franciszka Lampi, Henryka Pillati, Teofila Kwiatkowskiego.
Artyści polscy nie mieli dostępu do obserwacji morza i nie posiadali umiejętności malowania falującej wody, jej ruchu, zmiennej gry świateł, bo z morzem stykali się jedynie w czasie podróży zagranicznych, najczęściej do Włoch, Francji czy na Bliski Wschód.
Koniec XIX wieku to dalszy wzrost tematyką morską. Znane są obrazy Aleksandra Gierymskiego, Anny Bilińskiej–Bohdanowiczowej, później Leona Wyczółkowskiego, Wiesława Ślewińskiego, Jana Stanisławskiego, Ferdynanda Łuszczyca, Józefa Pankiewicza, Konrada Krzyżanowskiego.
Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i dostępu do morza w 1920 roku przybywało nam malarzy polskiego morza i wybrzeża, portów, przystani, plaż i rybaków. Znani są : Stanisław Kamocki, Stefan Filipkiewicz, Wojciech Weiss. Budujący port w Gdyni malował Antoni Suchenek, Michalina Krzyżanowska, Wacław Żaboklicki, Kazimiera Pajzderska.
We Francji malowali: Tadeusz Masłowski, Józef Pankiewicz, Wacław Wąsowicz, Piotr Potworowski.
Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku kolekcjonuje obrazy przedstawiające morze, kolekcjonuje także malarstwo o motywach rzecznych i ogólnie nadwodnych ze szczególnym uwzględnieniem tematyki wiślanej — ze względu na rolę Wisły jako drogi wodnej w dziejach Polski i duży wpływ spławu wiślanego na rozwój portu gdańskiego i handlu morskiego.
Zaczęło się w 1918 r., kiedy to zarejestrowano stowarzyszenie pracowników na polu rozwoju żeglugi polskiej pod nazwą „bandera polska” z prezesem Kazimierzem Porębskim na czele. Na przestrzeni lat zmieniano nazwy na Ligę Żeglugi Polskiej, Ligę Morską i Rzeczną i Kolonialną, Ligę Morską z siedzibą w Gdańsku. Nazwy zmieniały się, lecz cel, zadania i programy były zawsze podobne.
Chodziło o systematyczne uświadamianie społeczeństwa znaczenia gospodarki morskiej i wodnej, śródlądowej, działania na rzecz rozwoju nauki, kultury, sztuki, literatury marynistycznej, wychowania morskiego, sportów i turystyki, propagowania tradycji polskiej marynarki wojennej i handlowej, ochronę naturalnego środowiska. To liga Morska i Rzeczna zapoczątkowała uroczystości „Zaślubin Polski z Morzem” w Pucku, podczas których odbywa się wręczenie najwyższego odznaczenia LMiRz „Pierścienia Hallera”, a także odznaki honorowej „Pro Mari Nostro” oraz obchody Święta Morza zwane „Dniami Morza” (od 1932 r.), w które włącza się cała Polska. W historii działalności LMiRz znaleźli się budowniczowie Portów, specjaliści różnych dziedzin i zawodów, jak również literaci, malarze, twórcy kultury i sportu, nieraz zgrupowani wokół czasopism takich jak np. „Morze”. W 1956 r. powstał projekt utworzenia Klubu Marynistów przy Lidze Przyjaciół Żołnierza. Prezes LPŻ gen. Józef Turski wspierał powstanie Klubów w Gdańsku, Szczecinie, Poznaniu, Toruniu czy Łodzi.
4 czerwca 1968 r. przy wsparciu Ministra Żeglugi Jerzego Szopy prof. Józef Wójcicki powołał Stowarzyszenie Marynistów Polskich, samodzielną organizację mającą własny statut. Minister wspierał finansowo SMP, fundował nagrody, rejsy plenerowe, zrzeszał pisarzy, publicystów, fotografików, filmowców, malarzy, kompozytorów, miłośników morza. Do dziś odbywają się wieczory autorskie, wernisaże, wystawy malarskie, rzeźbiarskie i fotograficzne.
W 1968 roku sprawami administracyjnymi, finansami, sekretariatem, korespondencją z oddziałami, wydawaniem biuletynów zajął się dyr. Departamentu Szkolnictwa w Ministerstwie Żeglugi – ekonomista p. Jerzy Dośla, wspaniały i powszechnie lubiany człowiek mający wokół wielu przyjaciół, którzy zaczęli pomagać Stowarzyszeniu. Zorganizował dla Stowarzyszenia stałą siedzibę w Warszawie przy ulicy Hożej 4 wraz z pomieszczeniem na magazyn obrazów. Po roku opuściliśmy to miejsce wyprowadzając się wraz z ministerstwem Żeglugi. Przez kolejny rok Stowarzyszenie mieściło się w malutkim pokoiku w budynku „Uniwersum” w Al. Jerozolimskich. Po roku znowu przeprowadzka na ul. Chałubińskiego do pomieszczenia na I piętrze obok gabinetu Ministra Transportu i Infrastruktury. Obecnie mamy siedzibę na parterze w tym budynku Ministerstwa Infrastruktury przy ul. Tytusa Chałubińskiego 4/6 lok. 33 A.
Początkowo Stowarzyszeniem kierowali literaci.
Poniżej podaję nazwiska Prezesów wymienione chronologicznie:
1956-1959 dr. Bronisław Miazgowski
1960-1963 Stanisław Strumph-Wojtkiewicz
1963-1964 Janusz Lewandowski
1964-1984 prof. Józef Wójcicki – historyk
1984 Janusz Wolniewicz
1984-1985 Juliusz Znamierowski
1985-1993 Henryk Mąka
1993 Mieczysław Cieślak
1994-1995 Jerzy Dośla – ekonomista
1995-1998 Henryk Mąka
1998-2003 Zarząd Kolegionalny: Andrzej Gałęzyka, Bożena Hubicka,
Jan Stopczyński
2003-2011 Janusz Maśnik
2011- 2021 Krystyna Bachanek
2021-2023 Daniel Truszkowski
od maja 2023 – obecnie – Włodzimierz Starościak
Każdy Oddział SMP w Polsce skupiał znakomitych artystów.
Wymienię Prezesów poszczególnych Oddziałów:
Poznań – Bożena Hubicka zm. w 2014 r., obecnie Iwona Urban
Ustka – Witold Lubliniecki zm. 2013 r., obecnie Elżbieta Kulka
Warszawa – Wanda Ficowska zm. 2013 r., Krystyna Bachanek, Ewa Dworzańska, obecnie Maryla Beniger
Ze względu na zmiany w statucie zawieszono działalność Kół:
Łódź – zlikwidowany
Toruń – zlikwidowany
Kraków – zlikwidowany
Szczecin – zlikwidowany
Rzeszów – zlikwidowany
Wrocław – zlikwidowany
Wejherowo -zlikwidowany.
Od wielu lat SMP bierze udział we wszystkich ważnych uroczystościach morskich. Współpracuje z LMiRZ, co roku organizujemy konkursy plastyczne dla dzieci, młodzieży i dorosłych, np. „Gdynia – miasto z morza” w 2006 r. na warszawskim Bródnie, wystawa malarstwa w Ośrodku Kultury we Władysławowie w 2009 r. z okazji Centralnych dni Morza, wystawa malarstwa i eksponatów wojaży po oceanach Kpt.ż.w. Józefa Gawłowicza w gmachu Sejmu RP pod patronatem ówczesnego Marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego z okazji Światowego Dnia Morza, wystawa „Od jeziora przez Wisłę do morza w Galerii Kondratowicza Urzędu Dzielnicy Warszawa-Targówek z udziałem autorów prac Pomorskiego Oddz. SMP w Ustce w 2013 r. oraz prac konkursu plastycznego o tematyce sportowo-rekreacyjnej pt. „Jezioro Zegrzyńskie przez cały rok, wystawy ogólnopolskie marynistów Krakowie, w Galerii Bałtyckiej w Ustce i później w Rzeszowie w 2005 r.
Sympozjum „Ustka – Miastem Marynistów
„Stowarzyszenie Marynistów Polskich w służbie promocji spraw morskich”. Wydawane były biuletyny ogólnopolskie i w Oddziałach.
W działalności SMP odnotować należy również udział Antoniny Garnuszewskiej w Sekcji Naukowej połączonej z wodowaniem książki prof. Daniela Dudy „Światowy Zjazd Absolwentów Szkoły Morskiej (14-17.06.198 r.) w Wiosce Żeglarskiej w Rewie w 2010 r., udział Krystyny Bachanek w Konferencji w Senacie RP 25.02.2010 r. zatytułowanej „Morze Bałtyckie, rzeki – szansą rozwoju Polski”, otwarcie przez Andrzeja Wawrzyniaka wystawy w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku 15.06.2004 r. pt. „Współczesne malarstwo wietnamskie ze zbiorów Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.
Chcę nadmienić, że każdy Oddział SMP ma wielkie osiągnięcia w krzewieniu kultury i sztuki o tematyce morskiej. Znani fotograficy, tacy jak Maria Suwalska, Tadeusz Kowalski, Krzysztof Rosiński, Barbara i Janusz Packowie całe życie poświęcili temu tematowi.
Tak wielkie uroczystości w Polsce, jak Zlot Wielkich Żaglowców Szczecinie, zarówno 2007 jak i 2013 nie odbyły się bez udziału Marynistów. Krystyna Bachanek doznała zaszczytu zwodowania książki (wydanej z tej okazji) „Biała Fregata” autorstwa kpt.żw. Józefa Gawłowicza. Zostać Matką Chrzestną jednej z książek kpt. Gawłowicza to wyjątkowy zaszczyt. Takim zaszczytem jest również współpraca z miesięcznikiem „Żagle” i jego naczelnym redaktorem p. Waldemarem Heflichem. Wspaniale też układa się współpraca z wiceprezesem Zarządu Głównego Ligi Morskiej i Rzecznej w Gdańsku p. Wacławem Kowalskim i z czasopismem „Morze”. Zaznaczę jeszcze, że wszystkie wystawy SMP goszczą znanych pisarzy, kapitanów (Krzysztofa Baronowskiego), ludzi sztuki, zespoły muzyczne, szantowe itp.
SMP nagradzała zasłużonych członków medalem „Zasłużony dla Polskiej Marynistyki” i odznaką „ Zasłużony Pracownik Morza”.
Zdaję sobie sprawę, iż przedstawione opracowanie nie wyczerpuje wszystkich zagadnień związanych ze współpracą jak i osiągnięć we wszystkich działaniach Marynistów z całej Polski.
Sukcesem SMP jest stałe przewodnictwo, łączenie organizacji i instytucji, ludzi zaangażowanych rozwój edukacji, ekologii i całej kultury związanej z szerokim tematem – Morze.
Tekst opracowała Krystyna Bachanek
